إنما الأعمال بالخواتيم
"Zaista se djela cijene po njihovom završetku." (Buhari, 11/330)
Od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, se prenosi od Vjerovjesnika, alejhis-selam, da je rekao:
إن الرجل ليعمل الزمان الطويل بعمل أهل الجنة ثم يختم له عمله بعمل أهل النار وإن الرجل ليعمل الزمان الطويل بعمل أهل النار ثم يختم له عمله بعمل أهل الجنة
"Zaista je moguće da neko dugo vremena radi djela stanovnika Dženneta, a potom okonča svoj život sa djelom stanovnika Vatre. A moguće je također da neko dugo vremena radi djela stanovnika Vatre, pa svoj život okonča sa djelom stanovnika Dženneta." (Muslim, 2651)
Buhari i Muslim prenose od Sehla ibn Sa'da, radijallahu anhu, da se Allahov Poslanik sreo s idolopoklonicima. Među drugovima Allahovog Poslanika bijaše jedan čovjek koji nije ostavljao od idolopoklonika ni malo ni veliko, a da ga nije slijedio i udario svojom sabljom. Potom je neko rekao: "Niko od nas nije zaslužio nagradu kao taj i taj." Tada je Allahov Poslanik, alejhis-selam, rekao: "On je od stanovnika Džehennema." Neko od ljudi reče: "Ja ću se s njim družiti i pratiti ga." Nakon toga je taj čovjek bio teško ranjen, pa je sebi ubrzao smrt tako što je dršku svoje sablje zabio u zemlju a njeno sječivo stavio između svojih grudi duž prsa, potom se navalio na sječivo svoje sablje i ubio se. Zatim je prijatelj tog čovjeka došao Poslaniku i rekao: "Svjedočim da si ti Allahov Poslanik", te mu je ispričao šta se dogodilo. Poslanik, alejhis-selam, reče:
إن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة فيما يبدو للناس وهو من أهل النار وإن الرجل ليعمل بعمل أهل النار فيما يبدو للناس وهو من أهل الجنة
"Zaista, čovjek ponekad u očima ljudi radi djela dženetlija, a on je ustvari džehenemlija; a ponekad čovjek u očima ljudi radi djela džehenemlija, a on je, ustvari, dženetlija."
Imam Buhari na ovo predanje dodaje i slijedeće predanje kao dio istog hadisa:
إنما الأعمال بالخواتيم
"Zaista se djela cijene po njihovom završetku." (Buhari, 11/330)
Poslanikove riječi: "...ponekad u očima ljudi..." ukazuju da djela u biti nisu kakvim se čine. Uzrok tragičnom završetku života jeste unutrašnja intriga (bolest) kod tog čovjeka koju ljudi ne primjećuju i ne vide. To može biti sa strane loših djela ili tome slično. Ta pritajena osobina čovjeka za sobom povlači kobni završetak ovosvjetskog života.
Također, čovjek ponekad može raditi djela džehenemlija, a da unutar sebe posjeduje skriveno svojstvo dobra, pa ono na kraju života prevlada i donese mu sretan završetak. Zbog svega toga se selef mnogo bojao tragičnog završetka. Bilo je i takvih koji su se uznemiravali kada bi se spomenuli ti završeci.
Rečeno je: "Srca pobožnjaka stoje okačena (zabrinuta) o njihovim završecima govoreći: “Kako li ćemo završiti!?” Dok su srca mukarrebina (bliskih Allahu) okačena (zabrinuta) za ona djela koja su uradili govoreći: 'Šta li nas čeka?!'"
Zato su se ashabi i naši dobri prethodnici koji su došli poslije njih bojali za sebe licemjerstva. Srca su im bila uznemirena i u agoniji, jer se vjernik za sebe boji malog licemjerstva, boji se da ono na kraju njegova života neće nadvladati i uvesti ga tako u veliko licemjerstvo. Zle i tajne bolesti obavezuju tragičan završetak, zato je Poslanik, alejhis-selam, mnogo učio dovu u kojoj ja tražio od Allaha da ga učvrsti u imanu.
Bilježi Muslim od Abdullaha bin Amra da je čuo Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, kada je rekao:
إن قلوب بني آدم كلها بين اصبعين من أصابع الرحمن عز وجل كقلب واحد يصرفه حيث يشاء
"Srca svih ljudi su između dva prsta Milostivog kao jedno srce koje okreće kako hoće."
Potom je Allahov Poslanik, alejhis-selam, rekao:
اللهم مصرف القلوب صرف قلوبنا على طاعتك
"Bože, Ti si Onaj Koji okrećeš srca, pa okreni naša srca da Ti budu pokorna!"
جامع العلوم والحكم - ابن رجب الحنبلي
